Khơi dậy giá trị từ làng quê

Ra đời từ năm 2005, chương trình “Văn hóa làng” do Đài PTTH Thái Bình (nay là Báo Thái Bình) sản xuất đã trở thành món ăn tinh thần quen thuộc với người dân khắp các vùng quê trong tỉnh. Mỗi số phát sóng không đơn thuần là một cuộc thi hay biểu diễn nghệ thuật, mà còn là hành trình khám phá chiều sâu văn hóa, lịch sử, phong tục tập quán được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Làng, cái tên thân thương không chỉ là một đơn vị hành chính, mà còn là không gian lưu giữ những lớp trầm tích văn hóa đặc trưng. Mỗi lần đến một địa phương ghi hình, chúng tôi đều ưu tiên lựa chọn những tên làng cổ để đặt cho các đội chơi như: làng Tử Tế, xã Thanh Tân (Kiến Xương), làng Keo, xã Duy Nhất (Vũ Thư), làng Đồng Tu, thị trấn Hưng Hà (Hưng Hà)... Những tên gọi ấy như lời nhắc nhớ về cội nguồn, gợi mở lịch sử, truyền thống và phẩm chất của người dân từng vùng đất.

Không gian ghi hình cũng được ê kip chương trình lựa chọn kỹ lưỡng, thường là tại các đình làng – nơi linh thiêng, gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng từ bao đời. Thiết kế sân khấu được chăm chút để không phá vỡ kiến trúc cổ kính, hài hòa với khung cảnh làng quê. Phông nền vẽ trên mành tre, trang phục người chơi là áo tứ thân, áo bà ba, khăn mỏ quạ, áo ngũ thân, áo the, khăn xếp… Tất cả như thổi hồn dân gian vào không gian truyền hình hiện đại.

Tự hào “quê lúa, đất nghề”

Thái Bình – nơi được mệnh danh là “quê lúa, đất nghề”, là vùng đất giàu truyền thống nông nghiệp và nghề thủ công. Với đặc trưng ấy, phần thi “Nhà nông đua tài” trở thành điểm nhấn đặc sắc trong mỗi chương trình. Người nông dân không chỉ thi đua khéo léo trong các thao tác nghề truyền thống mà còn kể câu chuyện văn hóa của làng mình qua từng sản phẩm.

Chúng tôi từng cùng bà con làm chả quế tại xã Đông Thọ (thành phố Thái Bình), giã bánh dày ở xã An Thái (Quỳnh Phụ), đan giỏ ở xã Đông Phương (Đông Hưng)… Những thao tác nhuần nhuyễn, những tiếng cười rôm rả vang vọng giữa sân đình như đưa người xem trở về với không khí lao động rộn ràng thuở trước. Điều quan trọng không phải ai làm nhanh, làm đẹp hơn, mà là cách mỗi đội chơi thể hiện niềm tự hào với nghề truyền thống của quê hương.

Bà con nông dân đua tài làm cốm. 

Những năm gần đây, cùng với làn sóng đổi mới nông nghiệp, nhiều làng quê đã có sản phẩm OCOP – sản phẩm đạt chuẩn quốc gia về chất lượng và thương hiệu. Văn hóa làng tiếp tục lồng ghép những sản phẩm này vào phần thi, vừa khuyến khích gìn giữ nghề xưa, vừa góp phần quảng bá đặc sản của địa phương. Đặc biệt, việc phục dựng lại phương thức sản xuất truyền thống là điểm thu hút lớn. Chẳng hạn, khi đến làng Đún Ngoại (Chi Lăng, Hưng Hà), người dân và ê-kíp chương trình đã tái hiện lại toàn bộ quy trình làm cốm thủ công – từ việc giã cốm bằng cối đá đến sàng sảy bằng nong nia, nhuộm màu bằng lá riềng. Những hình ảnh ấy vừa gần gũi, vừa gợi thương, gợi nhớ một thời lam lũ mà nghĩa tình.

Giữ “hồn quê” trên sân khấu truyền hình

Là một chương trình truyền hình, nhưng “Văn hóa làng” không đi theo lối mòn giải trí đơn thuần. Kịch bản của mỗi số phát sóng đều được đầu tư kỹ lưỡng, có nội dung gắn liền với đặc điểm văn hóa của từng địa phương. Sự chuẩn bị không chỉ đến từ ê-kíp sản xuất mà còn là công sức tập luyện của bà con nông dân trong nhiều ngày liền.

Những làn điệu chèo ngọt ngào, các bài hát dân ca mộc mạc hay những ca khúc mới được phối khí lại để phù hợp với không khí làng quê đều được dàn dựng công phu. Người tham gia không phải diễn viên chuyên nghiệp, mà là các cô bác, anh chị em nông dân. Nhưng bằng niềm đam mê và tình yêu văn hóa, họ đã trở thành những “nghệ sĩ làng” thực thụ, mang đến những phần biểu diễn mộc mạc mà sâu lắng.

Phần thi “Vui cùng nhà nông” cũng là một điểm nhấn, khi tái hiện lại các trò chơi dân gian tại các lễ hội làng: kéo co, đi cà kheo, đập niêu, đẩy gậy, bắt vịt, đấu vật… Những trò chơi mang tính đối kháng nhẹ nhàng nhưng lại thể hiện rõ sự đoàn kết, tinh thần tập thể của từng đội chơi. Không khí rộn ràng tiếng reo hò, tiếng cổ vũ hòa trong tiếng trống hội tạo nên một khung cảnh đậm chất làng quê Việt.

Trò chơi dân gian sôi động tại sân chơi Văn hóa làng. 

Đi qua hàng trăm làng quê, hàng trăm số phát sóng, dấu ấn mà chương trình để lại không chỉ nằm ở những thước phim đẹp, những phần thi gay cấn, mà còn là cảm xúc đọng lại trong mỗi người tham gia. Với chúng tôi – những người làm báo, mỗi chuyến đi là một hành trình khám phá văn hóa. Đó là dịp được ngồi trò chuyện với các bậc cao niên kể về tích xưa, phong tục cũ. Là lúc lắng nghe những chia sẻ mộc mạc của người thợ thủ công về nghề gia truyền. Và là khoảnh khắc lặng người khi chứng kiến cụ ông tóc bạc say sưa múa sạp giữa sân đình. Mỗi tập “Văn hóa làng” lên sóng cũng là một phần ký ức được đánh thức. Có thể là tiếng rao quen thuộc, là dáng bà ngoại quang gánh bán cốm, là mùi khói bếp chiều mưa… Tất cả đan xen, hòa quyện tạo nên bản hòa ca của ký ức và văn hóa.

 “Văn hóa làng” không chỉ là một chương trình truyền hình đơn thuần, mà là một tác phẩm báo chí mang đậm tính nhân văn. Ở đó, người nông dân không chỉ là người tham gia mà còn là nhân vật trung tâm, là người gìn giữ và truyền tải văn hóa. Ê-kíp làm chương trình không chỉ làm truyền hình, mà còn là người ghi chép, lưu giữ những giá trị truyền thống.

Niềm vui lớn nhất là khi chương trình kết thúc, chúng tôi nhận được những cái bắt tay nồng hậu, những nụ cười tươi rói và những lời cảm ơn chân thành từ người dân. Đó là động lực để chúng tôi tiếp tục đi – tiếp tục kể những câu chuyện làng, viết tiếp hành trình tìm về cội nguồn văn hóa của quê hương Thái Bình – nơi đã, đang và sẽ mãi là mạch nguồn nuôi dưỡng tâm hồn mỗi người con quê hương.

Lại Nhung